ทักษะการพยาบาล การสวนปัสสาวะ

หลักการและเทคนิคการพยาบาลการสวนปัสสาวะ

อ.มาลินี บุญเกิด
วิทยาลัยพยาบาลบราราชชนนี พระพุทธบาท

การขับถ่ายปัสสาวะเป็นกลไกธรรมชาติที่ร่างกายให้การดูผู้ป่วยปัจจุบันเน้นการสร้างเสริมสุขภาพ มุ่งส่งเสริมให้ประชาชนมีสุขภาพที่ดี ได้รับการดูแลที่มีคุณภาพมาตรฐาน ในด้านการส่งเสริมสุขภาพการขับถ่ายปัสสาวะ พยาบาลจะต้องมีความรู้และทักษะการประเมินการขับถ่าย ปัจจัยที่มีผลต่อการขับถ่าย หากพบว่าผู้รับบริการมีปัญหาเกี่ยวกับการขับถ่าย จะต้องให้คำแนะนำส่งเสริมสุขภาพ แต่ถ้าเกิดภาวะสุขภาพเกี่ยวกับการขับปัสสาวะออกน้อยหรือการขับถ่ายปัสสาวะ จะต้องให้การช่วยเหลือโดยการสวนปัสสาวะ เพื่อป้องกันการเกิดปัญหาสุขภาพที่รุนแรงเพิ่มมากขึ้น

กลไกการขับถ่ายปัสสาวะ

การถ่ายปัสสาวะ หมายถึง การทำให้กระเพาะปัสสาวะว่าง โดยปฏิกิริยา การทำงานร่วมกันของระบบประสาทอัตโนมัติที่ทำงานนอกอำนาจบังคับจิตใจ (involuntary nervous system) กับระบบประสาทที่ทำงานอยู่ภายในอำนาจบังคับ ของจิตใจ (Voluntary nervous) และกลไกการทำงาน ของกล้ามเนื้อ เมื่อไตทำหน้าที่กรองของเสีย และสร้างปัสสาวะออกมาเรื่อย ๆ ส่งมาตามท่อไตปัสสาวะจากท่อไตจะไหลลงสู่กรวยไต ลงไปที่กระเพาะปัสสาวะ กระเพาะปัสสาวะจะเก็บรวบรวมน้ำปัสสาวะจนได้ปริมาณมากพอที่ทำให้เกิดแรงดันไปกระตุ้น ปลายประสาทรับความรู้สึกซึ่งอยู่ที่ผนังกระเพาะปัสสาวะให้ส่งกระแสประสาทไปตามเส้นประสาท ไขสันหลังระดับเชิงกรานคู่ที่ 2-4 เข้าสู่ไขสันหลังไปยังสมองเกิดความรู้สึกปวดอยากถ่ายปัสสาวะ แต่สามารถกลั้นปัสสาวะได้โดยสมองจะส่งกระแสประสาทกลับไปตามไขสันหลัง กระตุ้นให้ระบบประสาทอัตโนมัติซิมพาเทติก (Sympathetic) ทำงาน ทำให้กล้ามเนื้อเรียบของ กระเพาะปัสสาวะคลายตัวเพื่อยืดขยายรับจำนวนปัสสาวะเพิ่มขึ้นได้อีกในขณะเดียวกันกล้าม เนื้อหูรูดชั้นในตรงบริเวณคอคอดของกระเพาะปัสสาวะซึ่งอยู่ต่อกับท่อปัสสาวะ จะหดตัวกลั้นไม่ให้ปัสสาวะไหลออกมา แต่ถ้าจำนวนปัสสาวะมีมากเต็มที่จะเกิดแรงดันภายใน กระเพาะปัสสาวะไปกระตุ้นปลายประสาทรับความรู้สึกซึ่งอยู่ที่ผนังกระเพาะปัสสาวะให้ส่งกระแส ประสาทไปตามเส้นประสาทไขสันหลัง ระดับเชิงกรานคู่ที่ 2-4 เข้าสู่ไขสันหลังไปยังสมองเกิดความรู้สึกอยากถ่ายปัสสาวะมากขึ้นกว่าครั้งแรก และรู้สึกว่าจะกลั้นต่อไปไม่ได้อีกแล้ว สมองจะส่งกระแสประสาทกลับไปที่ใยประสาทไขสันหลัง ผ่านทางระบบประสาทอัตโนมัติพาราซิมพาเทติก (Parasympathetic) ทำให้กล้ามเนื้อเรียบของกระเพาะปัสสาวะบีบตัว กล้ามเนื้อหูรูดชั้นในและชั้นนอกคลายตัว พร้อมกับมีการหดตัวของกล้ามเนื้อผนังหน้าท้อง ทำให้น้ำปัสสาวะถูกขับถ่ายออกมา ในผู้ใหญ่ความรู้สึกอยากถ่ายปัสสาวะจะเกิดขี้นเมื่อมีจำนวน ปัสสาวะอยู่ในกระเพาะปัสสาวะประมาณ 150-300 มิลลิลิตร

สาเหตุความผิดปกติของการขับปัสสาวะ

1. การติดเชื้อทางเดินปัสสาวะ เช่น มีการอักเสบของกระเพาะปัสสาวะหรือท่อปัสสาวะ ทำให้ผู้ป่วยมีอาการปัสสาวะลำบาก (Dysuria)

2. การทำงานของไตไม่มีประสิทธิภาพ เช่นโรคไตวาย หรือภาวะช็อค เลือดมาเลี้ยงไตไม่มีประสิทธิภาพ ทำให้สร้างปัสสาวะได้น้อยหรืออาจจะไม่มีการสร้างปัสสาวะเลย

3. มีการตีบแคบหรือการอุดกั้นของทางเดินปัสสาวะ เช่น ผู้สูงอายุชายที่มีต่อมลูกหมากโต (Benign Prostatic Hypertrophy) นิ่ว การบวมอักเสบของทางเดินปัสสาวะ

4. พฤติกรรมสุขภาพ เช่น การดื่มน้ำน้อยเกินไป การดื่มน้ำมากเกินไป การดื่มเหล้า ชา กาแฟ การได้รับยาที่เกี่ยวข้อง เช่น ยาขับปัสสาวะ (diuretics) ยารักษาภาวะหัวใจล้มเหลว (Congestive heart failure) ดมยาสลบ/ฉีดยาเข้าเส้นประสาทไขสันหลัง

5. พยาธิสภาพของโรค เช่น โรคหัวใจและหลอดเลือด โรคไต โรคเบาหวาน (Diabetes mellitus) โรคเบาจืด (Diabetes insipidus)

6. กล้ามเนื้อสูญเสียหน้าที่ เช่น ผู้สูงอายุกล้ามเนื้อที่ช่วยในการกลั้นปัสสาวะสูญเสีย หรือ ความผิดปกติของระบบประสาทและไขสันหลัง

การขับถ่ายปัสสาวะเป็นกลไกธรรมชาติที่มนุษย์สามารถปฏิบัติเป็นกิจวัตรประจำวันได้เอง แต่หากเกิดความผิดปกติของร่างกายที่ทำให้ผู้ป่วยไม่สามารถขับถ่ายปัสสาวะได้เอง เพื่อป้องกันการเกิดภาวะแทรกซ้อน เช่น การติดเชื้อ ความไม่สุขสบายของผู้ป่วยหรือต้องการสังเกตอาการผู้ป่วย จึงต้องมีการใส่สายสวนปัสสาวะ

ชนิดของการสวนปัสสาวะ

การใส่สายสวนปัสสาวะมี 2 วิธี คือ

1. การสวนปัสสาวะเป็นครั้งคราว (intermittent catheterization) เป็นการทำให้กระเพาะปัสสาวะว่างโดยใส่สายสวนปัสสาวะผ่านท่อทางเดินปัสสาวะเข้าสู่กระเพาะปัสสาวะ เพื่อระบายน้ำปัสสาวะออกจากกระเพาะปัสสาวะและถอดสายสวนปัสสาวะออกเมื่อไม่มีน้ำปัสสาวะไหลออกมา

2. การใส่สายสวนปัสสาวะชนิดคาสายไว้(Retained foley’s catheter) เป็นการสอดใส่สายสวนปัสสาวะ ชนิด Foley’s catheter ผ่านทางท่อปัสสาวะเข้าสู่กระเพาะปัสสาวะแล้วใส่น้ำกลั่นทำบอลลูนเพื่อตรึงสายสวนปัสสาวะให้คาไว้

ข้อบ่งชี้/เกณฑ์ของการใส่สายสวนปัสสาวะ

การใส่สายสวนปัสสาวะชนิดครั้งคราว

1. กระเพาะปัสสาวะมีจำนวนน้ำปัสสาวะเต็ม (Bladder full) ทำให้ผู้ป่วยมีการโป่งตึงของกระเพาะปัสสาวะหรือบริเวณหัวหน่าวหลังการผ่าตัด การได้รับอุบัติเหตุ ภายใน 6-8 ชั่วโมงแล้วไม่มีการขับถ่าย

ปัสสาวะ

2. มีความเสี่ยงต่อการเกิดภาวะแทรกซ้อน เช่น หญิงหลังคลอดอาจทำให้ตกเลือดหลังคลอด

3. ผู้ป่วยมีระดับความรู้สึกตัวเปลี่ยนแปลง กล้ามเนื้อแขน ขาอ่อนแรงและมีความจำเป็นต้องเก็บปัสสาวะเพื่อส่งตรวจ

4. ต้องการประเมินดูปัสสาวะเหลือค้าง (Residual urine) ในกระเพาะปัสสาวะ ซึ่งเป็นสาเหตุทำให้เกิดการติดเชื้อ

การใส่สายสวนปัสสาวะชนิดคาสายสวนปัสสาวะไว้

1. ผู้ป่วยมีภาวะวิกฤติ ซึ่งอาจจะส่งผลให้เกิดความผิดปกติของการทำงานของไต ต้องมีประเมินจำนวนปัสสาวะทุก 2-4 ชั่วโมง เช่น ภาวะช็อค

2. ผู้ป่วยควบคุมการขับถ่ายไม่ได้/ช่วยเหลือตนเองไม่ได้และมีแผลบริเวณอวัยวะใกล้เคียง เช่น แผลกดทับ ซึ่งอาจส่งผลให้เกิดการติดเชื้อหากปัสสาวะไปถูกแผล หรือเกิดการระคายเคือง

3. มีความเสี่ยงต่อการอุดตันของท่อทางเดินปัสสาวะ ทำให้ต้องมีการสวนล้างกระเพาะปัสสาวะอย่างต่อเนื่องเช่น การได้รับการผ่าตัดนิ่วในกระเพาะปัสสาวะ ผ่าตัดต่อมลูกหมากโตซึ่งอาจมีลิ่มเลือดอุดตัน หรือการมีตะกอนในปัสสาวะจำนวนมาก

4. เพื่อเตรียมความพร้อมสำหรับการตรวจวินิจฉัย/รักษา เช่นการตรวจระบบทางเดินปัสสาวะ การผ่าตัดที่ใช้ระยะเวลายาวนาน

หลักการใส่สายสวนปัสสาวะ

การสวนปัสสาวะเป็นบทบาทไม่อิสระของพยาบาล โดยสามารถปฏิบัติได้โดยอยู่ภายใต้แผนการรักษาของแพทย์ซึ่งการใส่สายสวนปัสสาวะมีภาวะแทรกซ้อนที่อาจจะเกิดขึ้นได้ การใส่สายสวนปัสสาวะมีหลักการในการปฏิบัติดังนี้

1.การประเมินสภาพผู้ป่วยก่อนสวนปัสสาวะ

การประเมินสภาพผู้ป่วยเพื่อการสวนปัสสาวะมีดังนี้

1.1. สภาพด้านจิตใจของผู้ป่วย เช่น ความวิตกกังวล การสูญเสียภาพลักษณ์ความกลัวในการใส่

สายสวนปัสสาวะ

1.2. ประสบการณ์การใส่สายสวนปัสสาวะ ความรู้ ความเข้าใจในการได้รับการใส่สายและการ

ดูแลตนเองเมื่อต้องใส่สายสวนปัสสาวะ

1.3. ความสามารถของผู้ป่วยในการตั้งขาจัดท่าสำหรับการสวนปัสสาวะ ซึ่งหากผู้ป่วยมีระดับ

ความรู้สึกตัวเปลี่ยนแปลงหรือมีกำลังของกล้ามเนื้อต้นขาอ่อนแรง (เพศหญิง) อาจจะต้องใช้ผู้ช่วยในการพยุงขาผู้ป่วยให้อยู่ในท่าที่เหมาะสมสำหรับการสวนปัสสาวะ

1.4. ช่วงวัย หรือ อายุของผู้ป่วย เพื่อเป็นเกณฑ์ในการเลือกขนาดของสายสวนปัสสาวะ เช่น วัย

เด็กก็ใช้ขนาดเล็กให้เหมาะสมกับรูเปิดของท่อปัสสาวะ

1.5. พยาธิสภาพหรือโรคของผู้ป่วยที่เป็นอยู่ เช่น ท่อทางเดินปัสสาวะตีบแคบ ต่อมลูกหมากโต

อาจส่งผลให้การใส่สายสวนปัสสาวะยากขึ้น ซึ่งต้องใช้อุปกรณ์อื่นช่วยใส่ หรือเลือกสายที่มีขนาดเล็กลง

2. การเตรียมความพร้อมของอุปกรณ์

อุปกรณ์ในการใส่สายสวนปัสสาวะ มีดังนี้

1. สายสวนปัสสาวะปราศจากเชื้อ แบ่งออกเป็นมี 2 ประเภท

1.1 สายสวนปัสสาวะชนิดครั้งคราว มีลักษณะตรงทำด้วยยางแดง ปลายสายที่ใช้สำหรับใส่เข้าไปในกระเพาะปัสสาวะ มีลักษณะปลายมนและมีช่องเปิดสำหรับระบายน้ำปัสสาวะ

1.2 สายสวนปัสสาวะชนิดคาสายไว้ ภายในสายมี 2 ช่องสำหรับระบายน้ำปัสสาวะและช่อง

สำหรับใส่น้ำกลั่นเพื่อทำบอลลูน

สายสวนปัสสาวะมีชนิด 2 หางและ 3 หาง โดยหางที่ 1 สำหรับระบายน้ำปัสสาวะ หางที่ 2 สำหรับใส่น้ำกลั่นเพื่อทำบอลลูนให้สามารถคาอยู่ในกระเพาะปัสสาวะ ส่วนหางที่ 3 เป็นทางสำหรับใส่สารละลายเพื่อล้างกระเพาะปัสสาวะ

การเลือกขนาดของสายเพื่อทำการสวนปัสสาวะ ขึ้นอยู่กับช่วงวัยและพยาธิสภาพของผู้ป่วย ดังนี้

วัยเด็ก ใช้ขนาด 6-8 Fr

ผู้หญิง ใช้ขนาด 14-16 Fr

ผู้ชาย ใช้ขนาด 16-20 Fr

ผู้สูงอายุ ใช้ขนาด 18-22 Fr

หมายเหตุ 1 Fr เท่ากับ 1/3 ม.ม.

2. ชุดทำความสะอาดอวัยวะสืบพันธ์ จำนวน 1 ชุด

3. ชุดสวนปัสสาวะปราศจากเชื้อ โดยประกอบด้วย

ชามกลม จำนวน 2 ใบ

Forceps จำนวน 1 อัน

สำลีก้อนใหญ่ จำนวน 6-8 ก้อน

ก๊อส จำนวน 1 แผ่น

ผ้าสี่เหลี่ยมเจาะกลาง จำนวน 1 ผืน

4. น้ำยาทำความสะอาดอวัยวะสืบพันธ์โดยปัจจุบันนิยมใช้ ได้แก่ Savlon 1:100 , Sterile waterและ NSS

5. สารหล่อลื่นเพื่อลดการระคายเคืองในสอดใส่สายสวนปัสสาวะได้แก่ K-Y jelly

6. ถุงมือปราศปราศจากเชื้อ จำนวน 1 คู่ (สำหรับสวนปัสสาวะ )

7. ถุงมือสะอาด จำนวน 1 คู่ (กรณีไม่สะอาดสำหรับทำความสะอาดก่อนสวน)

8. ชามรูปไต พร้อมถุงขยะสำหรับใส่สำลีที่ทำความสะอาดอวัยวะสืบพันธ์แล้ว

9. ไฟฉายหรือโคมไฟกรณีที่แสงสว่างไม่เพียงพอ

10. ผ้าสำหรับปิดตาผู้ป่วย

กรณีที่ใส่สายสวนปัสสาวะชนิดคาสายไว้ให้เตรียมอุปกรณ์เพิ่มดังนี้

1. กระบอกฉีดยาบรรจุน้ำกลั่น ปริมาณตามที่ระบุไว้ เช่น ในผู้ใหญ่ 10-20 ซีซี ในเด็ก 3 ซีซี

2. พลาสเตอร์สำหรับตรึงสายสวนปัสสาวะ

3. ถุงเก็บน้ำปัสสาวะ (Urine bag)

3. หลักการเตรียมความพร้อมผู้ป่วย

ทางด้านจิตใจ

- อธิบายให้ผู้ป่วยรับทราบและเข้าใจถึงความจำเป็นของการใส่สายสวนปัสสาวะ วิธีการใส่ ระยะเวลาและการดูแลตนเองของผู้ป่วย ขณะใส่สายสวนปัสสาวะ

- เปิดโอกาสให้ผู้ป่วยซักถามหรือระบายความรู้สึก เพื่อลดความวิตกกังวลและความกลัวของผู้ป่วย

ทางด้านร่างกาย

- กั้นม่านให้มิดชิด เพื่อหลีกเลี่ยงการเปิดเผยผู้ป่วย และจัดท่าผู้ป่วยให้อยู่ในท่าที่สามารถใส่สายสวน

ปัสสาวะได้สะดวกโดย

ผู้ชาย

จัดท่านอนหงาย (Dorsal position) โดยการปิดตาผู้ป่วย ถอดกางเกงและใช้ผ้าจำนวน 2 ผืน คลุมร่างกาย (drape) ผืนที่ 1 คลุมส่วนบนของร่างกายจนถึงหัวเหน่า ผืนที่ 2 คลุมต่ำแค่องคชาตลงมาและเปิดเผยบริเวณอวัยะสืบพันธ์ภายนอก

ผู้หญิง

จัดให้อยู่ในท่านอนหงายชนเข่า (Dorsal recumbent position) ปิดตา ห่มผ้า ถอดผ้านุ่ง จัดผ้าคลุม (drape) เปิดเฉพาะบริเวณอวัยวะสืบพันธุ์ภายนอก การชันเข่า ควรบอกผู้ป่วยให้วางส้นเท้าชิดกัน เท้าทั้งสองข้างห่างกันประมาณ 2 ฟุตการคลุมผ้าช่วยให้ผู้ป่วยรู้สึกการเป็นส่วนตัว

4. หลักการทำความสะอาดอวัยวะสืบพันธุ์

- ไม่เปิดเผยผู้ป่วย ควรปิดตา กั้นม่าน คลุมผ้าให้ผู้ป่วย

- ล้างมือก่อน-หลังการทำความสะอาดอวัยวะสืบพันธุ์ป้องกันการปนเปื้อนเชื้อ

- ไม่เทน้ำยาชุ่มเกินไป เวลาเช็ดจะได้ไม่ต้องบีบน้ำยาออก เพราะจะทำให้สำลีแข็ง ควรใช้ความนุ่มของสำลีเช็ดอวัยวะสืบพันธุ์

- ไม่เช็ดซ้ำย้อนไป-มา เช็ดจากบนลงล่างเพราะอาจทำให้เกิดการปนเปื้อนเชื้อ

- ปฏิบัติด้วยความนุ่มนวล

- ใช้มือข้างที่ไม่ถนัดจับอวัยวะเพศ และใช้มือข้างที่ถนัดใช้ปากคีบสำลีทำความสะอาดอวัยวะ สืบพันธ์ ส่วนอวัยวะเพศชายให้จับตั้ง 90 องศา เพื่อที่จะทำความสะอาดอวัยวะสืบพันธ์ให้สะอาด

- เน้นการทำความสะอาดให้สะอาด โดยไม่เกิดการปนเปื้อนเชื้อ

5. Patient Safety Goals สำหรับการใส่สายสวนปัสสาวะ

สถาบันพัฒนาและรับรองคุณภาพโรงพยาบาล (2551) ได้เสนอแนวทางการป้องกัน CAUTI ไว้ 4 ประการ ได้แก่ การประเมินความจำเป็นที่จะต้องใส่สายสวนปัสสาวะ, การเลือกประเภทของสายสวนปัสสาวะ, การใส่สายสวนปัสสาวะ, การดูแลระหว่างคาสายสวนปัสสาวะ, การให้ความรู้แก่ผู้ป่วย ญาติ และเจ้าหน้าที่

1. การประเมินความจำเป็นที่จะต้องใส่สายสวนปัสสาวะ

ใส่คาสายสวนปัสสาวะต่อเมื่อจำเป็นเท่านั้นหลังจากที่พิจารณาทางเลือกอื่นๆ (เช่น condom, intermittent catheterization) แล้ว, ประเมินความจำเป็นที่จะต้องใส่สายสวนปัสสาวะต่อไปเป็นระยะๆ และถอดสายสวนปัสสาวะออกเร็วที่สุด (ผู้ป่วยในหอผู้ป่วยหนักจะมีโอกาสใส่สายสวนโดยไม่จำเป็นมากกว่าในหอผู้ป่วยทั่วไป)

2. การเลือกประเภทของสายสวนปัสสาวะ

การเลือกประเภทของสายสวนปัสสาวะขึ้นกับการประเมินผู้ป่วยและระยะเวลาที่คาดว่าจะใส่สายสวน, เลือกใช้สายสวนปัสสาวะที่มีขนาดเล็กที่สุดที่จะให้ปัสสาวะไหลได้สะดวก

3. การใส่สายสวนปัสสาวะ

ผู้ใส่สายสวนปัสสาวะต้องได้รับการฝึกอบรมและมีทักษะเพียงพอ, ล้างมือให้สะอาดก่อนใส่สายสวน, ใช้ aseptic technique ที่ถูกต้อง, ทำความสะอาด urethral meatus ด้วย sterile normal saline, ใช้สารหล่อลื่นที่เหมาะสมจากภาชนะที่ออกแบบสำหรับใช้ครั้งเดียว

4. การดูแลระหว่างคาสายสวนปัสสาวะ

- ต่อสายสวนปัสสาวะกับ sterile closed urinary drainage system, ตรึงสายสวนให้เหมาะสม

- รักษาระบบระบายปัสสาวะให้เป็นระบบปิด

- ล้างมือและใส่ถุงมือสะอาดก่อนที่จะสัมผัสสายสวนปัสสาวะ และล้างมือหลังจากถอดถุงมือ

- เก็บตัวอย่างปัสสาวะจากช่องที่ออกแบบไว้ (sampling port) โดยใช้ aseptic technique

- จัดวางตำแหน่งของถุงเก็บปัสสาวะให้ต่ำกว่าระดับกระเพาะปัสสาวะ โดยไม่สัมผัสกับพื้น

- ระบายปัสสาวะออกจากถุงเก็บปัสสาวะบ่อยพอที่จะให้ปัสสาวะไหลได้สะดวกและไม่ไหลย้อนกลับ โดยใช้ภาชนะสะอาดที่แยกเฉพาะสำหรับผู้ป่วยแต่ละรายและหลีกเลี่ยงอย่าให้ urinary drainage tap สัมผัสกับภาชนะที่ใช้รับปัสสาวะ

- ไม่เติม antiseptic หรือ antimicrobial solutions ในถุงเก็บปัสสาวะ

- ไม่เปลี่ยนสายสวนปัสสาวะโดยไม่จำเป็น หรือไม่เปลี่ยนเป็น routine

- ดูแล meatal hygiene ประจำวัน

- ไม่ควรทำ bladder irrigation

6. วิธีปฏิบัติการใส่สายสวนปัสสาวะ

การสวนปัสสาวะชนิดคาสายปัสสาวะไว้

การสวนปัสสาวะชนิดคาไว้มีวิธีการปฏิบัติดังนี้

1. ตรวจสอบชื่อ-สกุลและชนิดของการสวนปัสสาวะจากคำสั่งการรักษา เพื่อจัดเตรียม

อุปกรณ์ให้ถูกต้องและเหมาะสม

2. พยาบาลแนะนำตนเอง สอบถามชื่อ-สกุลผู้ป่วย อธิบายให้ผู้ป่วยเข้าใจถึงความจำเป็นในการ

สวนปัสสาวะ การปฏิบัติตัวของผู้ป่วยขณะสวนปัสสาวะ เพื่อช่วยลดความกลัว ความวิตกกังวลและได้รับความร่วมมือจากผู้ป่วย

3. ประเมินสภาพผู้ป่วยก่อนการสวนปัสสาวะเพื่อประเมินความสามารถของผู้ป่วยในการจัด

ท่านอนสำหรับสวนปัสสาวะ

4. ล้างมือให้สะอาด เพื่อลดโอกาสเกิดการแพร่กระจายเชื้อ และ จัดเตรียมเครื่องใช้มาวางที่

เตียงผู้ป่วยเพื่อความพร้อมในการสวนปัสสาวะ

5. ปิดประตูหรือกั้นม่านให้มิดชิด เพื่อหลีกเลี่ยงการเปิดเผยผู้ป่วย และใช้ผ้าปิดตาผู้ป่วย

6. จัดให้มีแสงสว่างเพียงพอ โดยใช้โคมไฟหรือไฟฉายส่องไปที่อวัยวะสืบพันธุ์ เพื่อให้

สามารถมองเห็นรูเปิดของท่อปัสสาวะ

7. ผู้ทำยืนข้างเตียงผู้ป่วยข้างที่ถนัด เช่น ผู้ที่ถนัดมือขวาควรเข้าข้างขวาของผู้ป่วย ผู้ที่ถนัดมือซ้ายควรเข้าข้างซ้ายของผู้ป่วย จัดท่าที่ใช้ในการสวนปัสสาวะให้เหมาะสมเพื่อให้สามารถมองเห็นรูเปิดของท่อปัสสาวะได้ชัดเจน

ผู้ชาย

ผู้หญิง

8. ใส่ถุงมือสำหรับทำความสะอาดอวัยวะสืบพันธ์

9. นำชุดชำระอวัยวะสืบพันธุ์วางไว้ระหว่างขาของผู้ป่วยใกล้กับอวัยวะสืบพันธุ์ภายนอกเปิด

ผ้าห่อออกทั้ง 4 มุม ใช้มือข้างที่ถนัดหยิบ Forceps คีบสำลีทำความสะอาดอวัยวะสืบพันธ์ภายนอกภายนอกให้สะอาด

วิธีการทำความสะอาดอวัยวะสืบพันธ์ของเพศหญิงและเพศชาย มีดังนี้

เพศหญิง

ก้อนที่ 1 ทำความสะอาดบริเวณหัวหน่าว

ก้อนที่ 2 ทำความสะอาดบริเวณแคมนอกด้านไกลตัว

ก้อนที่ 3 ทำความสะอาดบริเวณแคมนอกด้านใกล้ตัว

ก้อนที่ 4 ใช้มือข้างที่ไม่ถนัดแหวกและทำความสะอาดบริเวณแคมในด้านไกลตัว

ก้อนที่ 5 ทำความสะอาดบริเวณแคมในด้านใกล้ตัว

ก้อนที่ 6 ทำความสะอาดบริเวณรูเปิดท่อทางเดินปัสสาวะและเช็ดลงที่ทวารหนัก

เพศชาย

ก้อนที่ 1 ทำความสะอาดบริเวณรูเปิดอวัยวะสืบพันธ์

ก้อนที่ 2 ทำความสะอาดโดยเช็ดบริเวณองคชาตวนจากบนลงล่าง

ก้อนที่ 3 ทำความสะอาดบริเวณหัวเน่า

ก้อนที่ 4 ทำความสะอาดบริเวณอัณฑะด้านไกลตัว

ก้อนที่ 5 ทำความสะอาดบริเวณอัณฑะด้านใกล้ตัว

ก้อนที่ 6 ทำความสะอาดบริเวณอัณฑะด้านล่างและเช็ดลงที่ทวารหนัก

หลังจากนั้นให้ถอดถุงมือออก และเก็บชุดทำความสะอาดอวัยวะสืบพันธ์ออกจากระหว่างขาผู้ป่วย (ทำในกรณีที่ประเมินสภาพแล้วมีแนวโน้มในการติดเชื้อ หากไม่ทำความสะอาดก่อนปูผ้า /กรณีที่รู้สึกตัว เคลื่อนไหวร่างกายสะดวก ให้ลุกไปทำความสะอาดอวัยวะสืบพันธ์ที่ห้องน้ำได้/หากประเมินสภาพแล้วผู้ป่วยได้รับการทำความสะอาดอวัยวะสืบพันธ์อย่างสม่ำเสมอและสะอาด ให้ข้ามขั้นตอนนี้และทำในข้อ 10 ได้

10. ล้างมือให้สะอาด นำชุดสวนปัสสาวะวางไว้ระหว่างขาของผู้ป่วยใกล้กับอวัยวะสืบพันธุ์ภายนอก

เปิดผ้าห่อ ออกทั้ง 4 มุม ด้วยเทคนิคปลอดเชื้อ เพื่อให้มีพื้นที่สะอาดไม่เกิดการปนเปื้อน ฉีกซองสายสวนปัสสาวะ วางไว้ในชุดสวนปัสสาวะกระทำกิจกรรมดังกล่าวด้วยเทคนิคปลอดเชื้อ (หากไม่ฉีกใส่ Set สามารถฉีกห่อแล้วนำไปห้อยไว้ที่เตียงและปลายสายให้อยู่ใกล้อวัยวะสืบพันธ์เพื่อเตรียมความพร้อมในการต่อสาย)

11. ใส่ถุงมือปราศจากเชื้อ 1 ข้าง เพื่อหยิบอุปกรณ์ในชุดสวนปัสสาวะ วางบนผ้าห่ออุปกรณ์โดยยึดหลักปราศจากเชื้อ ได้แก่ ผ้าสี่เหลี่ยมเจาะกลาง ก๊อส และใช้มือที่ยังไม่ได้ใส่ถุงมือหยิบขวดน้ำยาระงับเชื้อเทลงบนสำลี ในชามกลมพอให้สำลีเปียกชุ่ม บีบสารหล่อลื่นลงบนก็อซ

12. ใส่ถุงมือปราศจากเชื้ออีก 1 ข้างด้วยเทคนิคปลอดเชื้อ หยิบผ้าสี่เหลี่ยมเจาะกลาง คลี่ผ้า

สี่เหลี่ยมเจาะกลางคลุมบริเวณอวัยวะสืบพันธุ์ภายนอกให้ช่องเจาะกลางอยู่บริเวณอวัยวะสืบพันธุ์ภายนอก ด้วยเทคนิคปลอดเชื้อ

13. หยิบสายสวนปัสสาวะ เลือกขนาดให้เหมาะสมกับผู้ป่วย ทาปลายสายสวนปัสสาวะด้วยสาร

หล่อลื่นในผู้หญิงยาว 1-2 นิ้ว ในผู้ชายยาว 6-7 นิ้ว (ระวังอุดรูที่ปลายสายสวนปัสสาวะ)วางไว้ในชามกลมสำหรับสวนปัสสาวะ สารหล่อลื่นช่วยลดโอกาสเกิดการบาดเจ็บบริเวณท่อปัสสาวะ

14. หยิบชามรูปไต (สำหรับใส่สำลีที่ใช้แล้ว) วางไว้ใกล้ผู้ป่วย เพื่อไม่ให้เกิดการข้ามกรายของสะอาดขณะทำความสะอาดอวัยวะสืบพันธุ์ภายนอก

15. ทำความสะอาดอวัยวะสืบพันธุ์ภายนอกโดย

ผู้หญิง ทำความสะอาดอวัยวะสืบพันธุ์ภายนอกจนถึงแคมใน ใช้นิ้วมือข้างที่ไม่ถนัดแหวกแคมในให้กว้างและยกขึ้นจะเห็นรูเปิดของท่อปัสสาวะชัดเจน แล้วใช้มือข้างที่ถนัดจับ Forceps คีบสำลีเช็ดตรง รูเปิดของท่อปัสสาวะ และแหวกค้างไว้จนกระทั่งสอดสายสวนปัสสาวะ และมีน้ำปัสสาวะไหลออกมา อย่าลืมว่ามือที่ใช้แหวกแคมนี้ไม่ปลอดเชื้ออีกต่อไป เพื่อระวังมือสัมผัสก่อให้เกิดการปนเปื้อนเครื่องใช้ที่ปลอดเชื้อ

ผู้ชาย ใช้มือข้างที่ไม่ถนัดจับองคชาตตั้งขึ้นทำมุม 90 องศา กับร่างกายแล้วใช้มือข้างที่ถนัดจับ Forceps คีบสำลีเช็ดบริเวณรูเปิดของท่อปัสสาวะ เช็ดวนออกมาด้านนอกแล้วเช็ดจากปลายองคชาตลงมา

16. ใช้ Forceps เลื่อนชามที่ใส่สายปัสสาวะวางไว้บริเวณใกล้ระหว่างขาผู้ป่วยระมัดระวังการปนเปื้อนเชื้อ ใช้มือข้างที่ถนัดจับสายสวนปัสสาวะ ปลายอีกข้างหนึ่งวางไว้ในชามกลม

17. บอกให้ผู้ป่วยหายใจเข้า-ออกยาว ๆ สอดสายสวนปัสสาวะเข้าไปในรูเปิดของท่อปัสสาวะในผู้หญิงสอดลึกอย่างน้อย 2 - 3 นิ้ว ผู้ชายสอดลึก 6 - 8 นิ้ว และดูการไหลของปัสสาวะ จนมีปัสสาวะไหลลงมาสู่ชามกลม แสดงว่าปลายสายอยู่ในกระเพาะปัสสาวะ ถ้าพบว่าขณะใส่สายสวนมีแรงต้าน โดยไม่ใช่แรงดันสายสวนปัสสาวะ ควรบอกให้ผู้ป่วยหายใจยาว ๆ แล้วค่อย ๆ หมุนสายสวนปัสสาวะอย่างมือเบาขณะสอดใส่สายเข้าไป ถ้าไม่มีปัสสาวะไหลออกมาภายใน 1 - 2 นาที ให้ตรวจสอบดูว่าปลายสายเข้าไปในช่องคลอดหรือไม่ ถ้าใช่ ให้ถอดสายสวนปัสสาวะออก และทำการสวนปัสสาวะใหม่ด้วยใช้สายสวนปัสสาวะเส้นใหม่

18. ภายหลังที่ปัสสาวะไหลดี สอดสาย Foley’s catheter เข้าไปอีก 1 นิ้ว เพื่อให้แน่ใจว่า

ปลายสายเข้าอยู่ในกระเพาะปัสสาวะ และใช้มือข้างที่ไม่ถนัดจับสายไว้ให้แน่น เลื่อนปลายสายไปใกล้อวัยวะสืบพันธ์เพื่อเตรียมใส่น้ำกลั่น (ถ้าต้องการเก็บปัสสาวะส่งตรวจให้ผู้ช่วยนำกระป๋องเก็บปัสสาวะมารองรับน้ำปัสสาวะ)

19. ใส่น้ำกลั่นเข้าทางหางที่เป็นแถบสี โดยใส่ช้า ๆ สังเกตผู้ป่วย ถ้าผู้ป่วยบ่นรำคาญหรือเจ็บปวดหลังใส่น้ำกลั่นให้รีบเอาน้ำออกเพราะอาจจะอยู่ในท่อทางเดินปัสสาวะ

20. ค่อย ๆ ดึงสายออกมาเบา ๆ เพื่อลดการดึงรั้งของสายบริเวณคอปัสสาวะ พร้อมทั้งต่อสายสวนปัสสาวะกับถุงเก็บปัสสาวะด้วยเทคนิคปลอดเชื้อ โดยสอดสายถุงเก็บปัสสาวะใต้ผ้าสี่เหลี่ยมเจาะกลางแล้วต่อกับสายสวนปัสสาวะ พร้อมทั้งเก็บอุปกรณ์สวนปัสสาวะออกจากระหว่างขาผู้ป่วย

21. ตรึงสายสวนปัสสาวะด้วยพลาสเตอร์ไว้ที่หน้าขา (ผู้หญิง) ส่วนผู้ชายตรึงสายสวนปัสสาวะไว้ที่หน้าท้องน้อยและโคนขาในผู้ชาย

22. แขวนถุงปัสสาวะให้อยู่ต่ำกว่าระดับกระเพาะปัสสาวะ ควรสังเกตดูการไหลของปัสสาวะบ่อยๆพร้อมกับตรวจดูที่สายสวนปัสสาวะ และสายท่อต่อไม่ให้หักพับงอ หรือผู้ป่วยนอนทับ

23. ถอดถุงมือ จัดเสื้อผ้า นำผ้าปิดตาออก จัดท่าให้อยู่ในท่าที่สุขสบาย

24. แนะนำการปฏิบัติตนในการดูแลตนเองเมื่อผู้ป่วยได้รับใส่สายสวนปัสสาวะ

25. เก็บอุปกรณ์ แยกขยะทั่วไป ติดเชื้อทิ้งให้เรียบร้อย

26. ล้างมือให้สะอาด

27. บันทึกทางการพยาบาลเกี่ยวกับการสวนปัสสาวะให้ครอบคลุมรายละเอียดเกี่ยวกับวันเวลาที่สวน ลักษณะสี จำนวนและสิ่งผิดปกติ

การสวนปัสสาวะเป็นแบบครั้งคราว (intermittent catheterization)

มีวิธีการปฏิบัติดังนี้

ปฏิบัติตามขั้นตอนวิธีการปฏิบัติการใส่สายสวนปัสสาวะชนิดคาสายปัสสาวะไว้ ข้อ 1- 17

18. ใช้มือที่แหวกแคมเล็ก (กรณีผู้หญิง) /ใช้มือจับองคชาต(กรณีผู้ชาย) เลื่อนมาจับสายสวนปัสสาวะไว้อยู่กับที่ในกรณีต้องการเก็บปัสสาวะส่งตรวจ โดยให้ใช้กระป๋องเก็บปัสสาวะรองรับจากปลายสายสวนปัสสาวะ เมื่อปัสสาวะหยุดไหลแล้วใช้มือกดเบา ๆ บนผ้าสี่เหลี่ยมเจาะกลางบริเวณเหนือหัวหน่าวจนแน่ใจว่าไม่มีปัสสาวะ เพื่อให้ปัสสาวะไหลออกให้หมดจากกระเพาะปัสสาวะ

19. ค่อย ๆ ดึงสายสวนปัสสาวะออกวางไว้ในชามกลม ในผู้ชายให้จับองคชาตตั้งขึ้นทำมุม 90 องศากับร่างกายก่อนดึงสายสวนออก ในผู้หญิงสามารถดึงออกได้ หากดึงออกมาแล้วมีปัสสาวะไหลออกมาให้จับสายสวนปัสสาวะค้างไว้ที่เดิมก่อนและรอจนกระทั่งไม่มีปัสสาวะจึงค่อยดึงสายออก

20. ใช้สำลีซับบริเวณอวัยวะสืบพันธุ์ภายนอกให้แห้ง นำเครื่องใช้ออกจากเตียงผู้ป่วย ถอดถุงมือ จัดเสื้อผ้าและให้ผู้ป่วยนอนในท่าที่สบาย ซักถามอาการผู้ป่วย เปิดประตูหรือม่าน

21. สังเกตลักษณะของปัสสาวะที่ผิดปกติและตวงปัสสาวะที่ได้จากการสวนปัสสาวะ เก็บอุปกรณ์ แยกขยะทั่วไป ติดเชื้อทิ้งให้เรียบร้อย

22. ล้างมือให้สะอาด

7. การดูแลผู้ป่วยขณะที่ใส่สายสวนปัสสาวะชนิดคาสายไว้

การใส่สายสวนปัสสาวะชนิดคาสายไว้อาจทำให้เกิดการติดเชื้อระบบทางเดินปัสสาวะ การดูแลผู้ป่วยควรปฏิบัติดังนี้

1. ทำความสะอาดอวัยวะสืบพันธ์ภายนอกและสายสวนปัสสาวะบริเวณรอบรูเปิดของหลอดปัสสาวะอย่างน้อยวันละ 2 ครั้ง เช้า – เย็น หรือหลังการขับถ่ายอุจจาระทุกครั้ง การทำความสะอาดให้ใช้หลักปราศจากเชื้อ (Aseptic technique) และขั้นตอนการทำความสะอาดคล้ายกับวิธีการทำความสะอาดเพื่อใส่สายสวนปัสสาวะ แต่เน้นการเช็ดที่บริเวณรูเปิดท่อปัสสาวะและสายสวนปัสสาวะเพื่อป้องกันการปนเปื้อนเชื้อ

2. แนะนำผู้ป่วยให้ดื่มน้ำให้เพียงพอ ประมาณ 1,500 -2,000 มิลลิลิตร หากไม่มีข้อจำกัด และการเคลื่อนย้ายหรือการลุกเดินต้องให้ถุงรองรับน้ำปัสสาวะอยู่ต่ำกว่าระดับกระเพาะปัสสาวะ หากสูงกว่านี้จะทำให้น้ำปัสสาวะไหลย้อนกลับ ซึ่งจะทำให้เกิดการติดเชื้อ

3. ดูแลระบบทางเดินปัสสาวะให้อยู่ในระบบปิด ห้ามถอดสายสวนปัสสาวะออกจากบริเวณที่เชื่อมกับถุงรองรับน้ำปัสสาวะ

4. ดูแลป้องกันการอุดตันของน้ำปัสสาวะ โดยดูแลไม่ให้สายหักพับงอ ผู้ป่วยบางรายอาจจะมีปัสสาวะเป็นตะกอน หนอง ควรมีการบีบรีดสายสวนปัสสาวะเป็นระยะ ๆ ในผู้ป่วยที่มีปัสสาวะเป็นเลือด เช่นผู้ป่วยหลังการผ่าตัดต่อมลูกหมากโต อาจจะต้องมีการล้างกระเพาะปัสสาวะอย่างต่อเนื่อง เพื่อป้องกันการ อุดตันของระบบทางเดินปัสสาวะ

5. หากน้ำปัสสาวะเต็มถุงรองรับน้ำปัสสาวะ และต้องการที่จะเทออกพยาบาลต้องมีการล้างมือให้สะอาดก่อนและหลังการเทน้ำปัสสาวะออก ควรใช้สำลีชุบแอลกอฮอล์บริเวณสายที่เทน้ำปัสสาวะออก เพื่อป้องกันการปนเปื้อนเชื้อ

6. ระมัดระวังการเลื่อนเข้า – ออกของสายสวนปัสสาวะ หรือการดึงรั้งของสายสวนปัสสาวะ โดยการใช้พลาสเตอร์ตรึงสายสวนปัสสาวะไว้ตลอดเวลาและไม่ควรห้อยถุงรองรับน้ำปัสสาวะไว้ที่ไม้กั้นเตียง เพราะหากมีการดึงไม้กั้นเตียงขึ้น – ลง อาจทำให้มีการดึงรั้งจนเกิดการเลื่อนหลุดของสายสวนปัสสาวะได้

8. วิธีการนำสายสวนปัสสาวะชนิดคาสายสวนปัสสาวะออก

การใส่สายสวนปัสสาวะไว้นานจะทำให้เสี่ยงต่อภาวะแทรกซ้อนคือการติดเชื้อของระบบทางเดินปัสสาวะ เมื่อปัญหาหรือพยาธิสภาพของผู้ป่วยหมดสิ้นแล้ว ถ้าหากต้องการนำสายสวนปัสสาวะชนิดคาสายไว้ออก มีการปฏิบัติดังนี้

1. ประเมินสภาพความสามารถในการขับถ่ายปัสสาวะโดยการ Clamp สายสวนปัสสาวะประมาณ 4 ชั่วโมง และดูกระเพาะปัสสาวะมี full bladder หรือผู้ป่วยมีการการปวดปัสสาวะหรือไม่ จึงคลาย Clamp ออก ทำประมาณ 2-3 ครั้งแล้ว จึงถอดสายสวนปัสสาวะออก

2. แจ้งผู้ป่วยให้ทราบถึงเหตุผลที่ต้องนำสายสวนปัสสาวะออก

3. ล้างมือให้สะอาดและจัดเตรียมอุปกรณ์ดังนี้

- ชุดทำความสะอาดอวัยวะสืบพันธ์

- น้ำยาทำความสะอาดอวัยวะสืบพันธ์

- ถุงมือ

- Syring จำนวน 10 ซีซี สำหรับดูดน้ำกลั่นออก

- ชามรูปไต/ถุงขยะ

4. กั้นม่านให้มิดชิดและนำ Syring ต่อเข้าบริเวณปลายสายสวนปัสสาวะที่สำหรับใส่น้ำกลั่น แล้วดูดน้ำกลั่นออกให้หมด ซึ่งหากดูดออกหมดแล้วลูกบอลลูนที่อยู่ในกระเพาะปัสสาวะจะแฟบลง แล้วค่อยๆ ดึงสายสวนปัสสาวะออกช้า ๆ แล้วนำสายสวนปัสสาวะมาใส่ไว้ในชามรูปไตหรือขยะ

5. ทำความสะอาดอวัยวะสืบพันธ์ให้สะอาดหลังถอดสายสวนปัสสาวะ

6. หากผู้ป่วยต้องมีการบันทึกสารน้ำเข้าออกร่างกาย ให้บันทึกจำนวนน้ำปัสสาวะที่อยู่ในถุงปัสสาวะก่อนนำไปทิ้ง

7. แนะนำให้ผู้ป่วยดื่มน้ำ หากไม่มีข้อจำกัดและกระตุ้นให้ขับถ่ายปัสสาวะเองภายใน 6-8 ชั่วโมงหากภายใน 6 ชั่วโมงผู้ป่วยยังไม่มีการขับถ่ายปัสสาวะ ให้นำกระเป๋าน้ำแข็งวางที่กระเพาะปัสสาวะ และหากไม่มีการขับถ่ายปัสสาวะ อาจจะต้องพิจารณาสวนปัสสาวะใหม่อีกครั้ง

วันอังคารที่ 4 ตุลาคม พ.ศ. 2559

ทักษะการพยาบาล การสวนปัสสาวะ

ไม่มีความคิดเห็น:

แสดงความคิดเห็น